Wybory samorządowe w 2010 r. były szóstymi z kolei po przemianach demokratycznych w Polsce. Po raz trzeci w sposób bezpośredni wybierano w nich wójtów, burmistrzów i prezydentów. Ten sposób wyboru wprowadzono ustawą z dnia 20 czerwca 2002 r., zastępując kolegialny organ wykonawczy – zarząd, organem monokratycznym. Zmiana ta cieszyła się szerokim społecznym poparciem. Według badań opinii publicznej za taką formą wyborów opowiadało się przed jej wprowadzeniem ponad 91% mieszkańców wsi i 81% miast. Nie spowodowała jednak znaczącego wzrostu frekwencji. Nie zmieniły się kompetencje organu wykonawczego. Wójtowie, burmistrzowie i prezydenci uzyskali kompetencje dotychczasowych zarządów gmin lub miast3. Zmianie uległ charakter rywalizacji wyborczej.
Wybory przeprowadzane są w dwóch turach. Jeżeli w pierwszej żaden z kandydatów nie otrzyma ponad połowy ważnie oddanych głosów, w drugiej rywalizuje dwóch o największym poparciu. W przypadku zgłoszenia jednego kandydata i nieuzyskania przez niego wymaganej większości decyzje podejmuje rada4. Warunkiem zgłoszenia przez komitet wyborczy kandydata na prezydenta jest zgłoszenie list kandydatów na radnych.
Wybory samorządowe charakteryzują się dużą różnorodnością. Mimo wspólnej ordynacji wyborczej wybory do rad gmin, powiatów, miast czy na wójtów, burmistrzów i prezydentów w każdej jednostce samorządowej są inne. Odmienna jest sytuacja polityczna, inne są lokalne problemy, preferencje polityczne wyborców, różna jest też paleta kandydatów i ugrupowań politycznych. Na poziomie gmin czy powiatów aktywnie działają lokalne struktury polityczne, a wpływy partii są często ograniczone. W wyborach 2010 r. na 2469 wybranych w pierwszej i drugiej turze wójtów, burmistrzów i prezydentów miast 280 kandydowało z PSL, 89 z PORP, 68 z PiS, 30 z SLD, ale aż 2002 reprezentowało pozostałe komitety. Nie zawsze były to komitety niezależne od wpływów partii, lecz większość z nich miała charakter lokalny. Ta różnorodność powoduje, iż niezwykle trudne jest bezpośrednie porównanie wyborów w różnych jednostkach na danym szczeblu samorządu. Wyjątkiem są wybory do sejmików, w których rywalizacja, jak dotąd, przebiegała między głównymi partiami politycznymi.
Autorzy niniejszej publikacji starali się w niej przedstawić najważniejsze elementy rywalizacji kandydatów na prezydentów miast z uwzględnieniem ich odmienności. W ostatnich wyborach samorządowych wybierano 107 prezydentów miast6. Analiza dotyczy jedynie wybranych przypadków. W zależności od specyfiki lokalnej sytuacji w okresie wyborów poszczególne części pracy dotyczą pojedynczych miast lub kilku miast na danym obszarze. Mimo odmienności analizowanej rywalizacji wyborczej, przyjęto pewne wspólne założenia. Teksty prezentują proces wyboru kandydatów, ich główne cele programowe, kampanię wyborczą i jej wyniki.
Książka jest pracą zbiorową, autorzy rozdziałów reprezentują różne ośrodki akademickie: Białystok, Gdańsk, Katowice, Kraków, Lublin, Poznań, Rzeszów, Szczecin, Toruń i Wrocław.
Publikacja ma charakter politologiczny, adresowana jest przede wszystkim do naukowców, działaczy samorządowych, studentów kierunków nauk społecznych oraz innych osób zainteresowanych tą tematyką. Autorzy mają nadzieję, że stanowić będzie ona wkład do dyskusji na temat przemian w polskim samorządzie terytorialnym.